Skuteromania lat 50-tych

W Warszawskiej Fabryce Motocykli już na początku lat 50-tych XX wieku narodził się pomysł zbudowania skutera. Pojazdy tego typu właśnie zaczęły być szalenie popularne w krajach zachodniej Europy. I tak w 1952 r. przy dziale Głównego Konstruktora Warszawskiej Fabryki Motocykli utworzono komórkę doświadczalną, która miała podjąć się nie spotykanego do tej pory w naszym kraju wyzwania i stworzyć pierwszy polski skuter. Do roku 1955 r. powstały prototypowe pojazdy o roboczych nazwach Żuk, Bąk oraz Osa a później prototypowe Odry.

Szczególną urodą odznaczał się prototyp Osy, którego nadwozie zostało zaprojektowane przy udziale kadry dydaktycznej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Niezwykły design a także rozwiązania techniczne sprawiły, że właśnie Osa w roku 1959 pod nazwą modelu M50 skierowana została do produkcji. Cztery lata od prototypu do wyprodukowania skutera to dość długi czas ale należy pamiętać, że przygotowania, testowanie, wprowadzanie zmian i usprawnień musiało trochę potrwać ze względu na trudne warunki w socjalistycznej gospodarce.

Głównymi twórcami Osy byli inżynierowie Krzysztof Brun, Jerzy Jankowski i Tadeusz Mathia. Do napędu w niej zastosowano zmodyfikowany silnik S-06, w którym wałek zmiany biegów przeciągnięto na prawą stronę (stąd angielski układ dźwigni – zmiana biegów w prawej nodze, hamulec w lewej). Ponieważ silnik był obudowany, jego chłodzenie postanowiono poprawić poprzez zastosowanie specjalnego cylindra i głowicy, których żeberka były ułożone promieniście, tak aby nie hamować ruchu powietrza w tunelu chłodzącym. Zmodyfikowany silnik oznaczono symbolem S06A. Oś cylindra usytuowano poziomo w osi głównej skutera, a skrzynia biegów znalazła się w górze, pod kątem 105 stopni w stosunku do kierunku jazdy. Zmusiło to konstruktorów do opracowania specjalnego, obiegowego smarowania sprzęgła i skrzyni biegów. Olej czerpany był za pomocą łańcucha sprzęgłowego i rozbryzgiwany po całej komorze sprzęgła. Dzięki zawieszeniu kół na wleczonych wahaczach i nisko usytuowanemu środkowi ciężkości komfort jazdy Osą był wysoki. Sprzyjały temu duże 14-calowe koła, ułatwiające jazdę w terenie. W roku 1959 wyprodukowano i skierowano do sprzedaży około 1700 skuterów, które pewnymi rozwiązaniami technicznymi oraz wyglądem odróżniały się od Os M50 wyprodukowanych w kolejnych latach. Ten model Osy produkowano do 1962 roku do kiedy to powstało około 12500 egzemplarzy. 

Już po uruchomieniu seryjnej produkcji skuter zadebiutował w Rajdzie Tatrzańskim. W terenowych rajdach szybkich i obserwowanych Osy były najlepsze w swojej klasie. Podczas XXXV Sześciodniówki Enduro w Bad Aussee w Austrii w 1960 r. zespół fabryczny Warszawskiej Fabryki Motocykli zdobył trzy medale: Mirosław Malec – złoty, Józef Rewerelli – srebrny i Maciej Piątkowski – brązowy. Wszyscy pojechali na zmodyfikowanych na potrzeby rajdów Osach z silnikami 175 cm³. Rok później Mirosław Malec ukończył tzw. Szkocką Sześciodniówkę, jeden z najtrudniejszych na świecie rajdów obserwowanych. 

Plany fabryki były dalekosiężne, Osy pokazywano na targach i wystawach gdzie ze względu na swoją urodę cieszyły się dużym zainteresowaniem, jednak między bajki można włożyć opowieści o eksporcie Os. Co prawda pojedyncze sztuki trafiały za granicę ale były to raczej egzemplarze, które miały dopiero zainteresować potencjalnych odbiorców. Czemu Osy nie odniosły sukcesu za granicą? Powodów można tylko domniemywać. 

Szczególne nadzieje na sukces eksportowy pokładano w modelu M52, który pojawił się w 1962 r. Model ten opracowano głównie ze względu na konieczność rozwiązania problemów technicznych, które dotykały Osy M50, a związane były ze zbytnim nagrzewaniem się silnika. W nowym modelu wprowadzono szereg zmian. Główna to nowy, większy silnik 175 cm³ o wymuszonym dmuchawą chłodzeniu (symbol S-33). W nowej Osie zastosowano także nową obudowę silnika z laminatu, a powiększona poprzez zmianę kształtu pianka siedziska miała zapewnić większy komfort podróży dla dwóch osób.

 Nawiązana w tamtym czasie współpraca z Indiami (w tym sprzedaż licencji na produkcję motocykla SHL M11) zaowocowała pomysłem aby model M52 wprowadzić na rynek indyjski.  I tak część produkcji z 1962 roku (która wynosiła nieco ponad 250 egzemplarzy) trafiła do Indii, gdzie jednak nie odniosła zamierzonego sukcesu. Skuter zaczął więc trafiać na rynek polski gdzie ze względu na wysoką cenę cieszył się coraz mniejszą popularnością. Ostatecznie w 1965 roku Warszawską Fabrykę Motocykli, decyzją władz połączono z Przemysłowym Centrum Optyki i w tym samym roku produkcję skuterów Osa zakończono. Model M52 powstał w liczbie około 17 000 egzemplarzy, tak więc ogólnie obu modeli Os powstało mniej niż 30 000 sztuk. Można tylko żałować, że koniec produkcji tego jedynego, w całości zaprojektowanego i produkowanego w Polsce skutera był tak smutny i że kolejne próby modernizacji (wersja M52A, model M55) nie otrzymały szansy na zaistnienie na polskim a być może i na zagranicznych rynkach.